In opdracht van het Ministerie van VWS bracht het RIVM in samenwerking met het Nivel en National eHealth Living Labs (NELL) de E-healthmonitor 2023: Stand van zaken digitale zorg. Hierin wordt vanuit het perspectief van zowel zorgverleners als zorggebruikers de status van eHealth beschreven. De resultaten van de monitor kunnen gebruikt worden om digitale toepassingen in de zorg zinvol in te zetten, iets wat wij vanuit abaud erg aanmoedigen.
In het algemeen wordt aangenomen dat digitale toepassingen kunnen bijdragen aan de betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van zorg. Sinds 2013 wordt middels de eHealth monitor de beschikbaarheid, het gebruik en de houding ten opzichte van digitale zorg in kaart gebracht. De algehele trend is dat het gebruik van eHealth toeneemt, waarbij de coronapandemie voor een versnelling heeft gezorgd. Voor sommige toepassingen is deze trend na de pandemie afgezwakt, terwijl dit voor andere juist heeft doorgezet.
Noodzaak tot verandering
De gezondheidszorg staat onder druk, zowel de toegankelijkheid als de kwaliteit van zorg lijden onder de vergrijzing, personeelstekort en toenemende zorgkosten. Digitale zorg kan hier een positieve impact op hebben en zodoende bijdragen aan een duurzaam en toekomstbestendig zorgsysteem. Veel digitale zorg is breed beschikbaar, en over de jaren neemt het gebruik ervan gestaag toe. Sommige toepassingen, zoals het patiëntportaal en e-consult, wordt al door vrijwel alle zorgverleners aangeboden. Ook mensen met chronische aandoeningen weten eHealth steeds beter te vinden, en gezien de druk op de zorg is het een positieve ontwikkeling dat patiënten meer regie pakken over hun eigen gezondheid. Tegelijkertijd laat de monitor zien dat er ruimte is om verdere implementatie bij zorgverleners en -gebruikers te stimuleren. Dit kan bijvoorbeeld door hybride zorg met digitale toepassing volledig in te bedden in de standaard zorgprocessen. De monitor benadrukt het belang van de noodzaak voor verandering van het zorgaanbod en geeft hierbij aan dat het belangrijk is om met de toepassing van eHealth aan te sluiten bij de behoeften van zowel zorgverleners als gebruikers. Hiermee wordt aangesloten bij de inhoud van het Integraal Zorg Akkoord (IZA), waarbij passende zorg het uitgangspunt is: digitaal waar het kan en fysiek als het moet.
Gebruik van digitale toepassingen
In de monitor werd naar het huidige gebruik van een aantal toepassingen van digitale zorg gekeken. Voorbeelden hiervan zijn digitale communicatie zoals videoconsulten, digitale zelfhulp door het gebruik van websites, apps of wearables en telemonitoring: het meten van gezondheidswaarden op afstand bijvoorbeeld met behulp van wearables. Ook werd aan zorgverleners gevraagd welke toepassingen zij in de toekomst meer willen gaan inzetten. Medisch specialisten geven aan vooral in te willen zetten op het gebruik van digitale vragenlijsten en elektronische gegevensuitwisseling terwijl voor huisartsen meer nadruk ligt op het inzetten van digitale gezondheidsinformatie en het e-consult. Door de jaren heen zijn zorgverleners steeds positiever over de inzet van eHealth, en geeft een steeds groter percentage aan er gebruik van te maken.
Van de zorggebruikers geeft de meerderheid aan websites te hebben bezocht voor hun gezondheid of behandeling, bijna een derde gebruikt apps voor datzelfde doeleinde. Ten opzichte van 2021 is het gebruik hiervan iets afgenomen, terwijl dat onder mensen met een chronische aandoening juist is toegenomen, wat zou kunnen wijzen op een meer gefocuste inzet van deze toepassingen. Hoewel het mogelijk onpersoonlijke karakter van digitale toepassingen, de zorg om privacy en het gebrek aan vertrouwen in de toegevoegde waarde ervan als bezwaren worden genoemd, is tweederde van de zorggebruikers voorstander van het meer inzetten van eHealth. Redenen die voorstanders noemen zijn:
- kostenbesparing, tijdsbesparing en/of efficiëntie
- betere aansluiting in de huidige digitale maatschappij
- betere toegankelijkheid of gemakkelijker om zorg te ontvangen
- laagdrempeliger contact
- meer inzicht in de gezondheid en behandeling.
Digitale zorg als oplossing voor maatschappelijke uitdagingen
Daarnaast is in de monitor gekeken in welke mate digitale zorg het antwoord kan bieden op maatschappelijke uitdagingen in de zorg:
- Attitude: De adoptie van digitale toepassingen gaat sneller als de noodzaak of meerwaarde ervan wordt ingezien. Dit vergt motivatie en veranderbereidheid.
- Arbeidsmarktuitdagingen: Digitale toepassingen kunnen een positieve invloed hebben op de ervaren werkdruk en het werkplezier.
- Kwaliteit van zorg: Digitale toepassingen hebben de potentie om op diverse manieren de kwaliteit van zorg te verbeteren en tevens middels het kunnen vervangen van reguliere zorg, de continuïteit van zorg te waarborgen.
- Regie van de patiënt: Digitale toepassingen kunnen een ondersteunende rol spelen bij het zelfmanagement en de zelfredzaamheid.
- Preventie van meer zorg: Digitale toepassingen kunnen mogelijk een bijdrage leveren aan het bevorderen van gezond gedrag of het ondersteunen van therapietrouw, om zo potentieel(extra) zorg te voorkomen.
- Toegankelijkheid: Een belangrijke voorwaarde voor het gebruik van digitale zorg is dat deze zorg toegankelijk is, oftewel dat iedereen de mogelijkheid heeft digitale informatie en diensten te gebruiken. Dit vereist vaardigheden, gebruiksvriendelijkheid en betaalbaarheid voor patiënten.
- Organiseerbaarheid van zorg: Het inzetten van digitale zorg kan bijdragen aan de efficiëntie van de zorg. De investeringen die hiermee op korte termijn gepaard gaan vragen om betaalbaarheid en mogelijkheden voor bekostiging van digitale toepassingen. Binnen dit thema is ook gekeken naar het uitwisselen van gegevens en het (deels) digitaal organiseren van bestaande zorg (hybride zorg).
Behoefte van zorgverleners en patiënten
De inzet van digitale toepassingen dient zowel voor zorgverleners als voor patiënten meerwaarde te hebben, constateert het RIVM. Voor zorgverleners kan de inzet van eHealth bijdragen aan:
- Vermindering van de werkdruk waardoor meer tijd voor de patiënt
- Verhoging van de kwaliteit van zorg
- Meer werkplezier
Voor zorggebruikers kunnen digitale toepassingen bijdragen aan:
- Hoger niveau van zelfmanagement door meer eigen regie en meer inzicht in hun ziekte en behandeling,
- Zorg onafhankelijk van tijd en plaats waardoor (reis)tijd bespaard wordt
Knelpunten en aanbevelingen
In de monitor wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste knelpunten die op dit moment de inzet van digitale toepassingen in de weg staan. De belangrijkste zijn:
- Problemen met bekostiging en financiering
- Gebrek aan tijd
- Toegankelijkheid van digitale toepassingen voor gebruikers
De monitor geeft een vijftal aanbevelingen voor de succesvolle ontwikkeling en implementatie van digitale zorg. Deze aanbevelingen richten zich op een betere aansluiting van bestaande digitale zorg bij de behoefte van de gebruikers door aandacht te vragen voor:
- de ervaringen van de gebruikers
- digitale vaardigheden
- betere informatieoverdracht tijdens ontwikkeling en implementatie
- het verbeteren van elektronische gegevensuitwisseling tussen zorgverleners
- het benutten van bestaand onderzoek
Zelf aan de slag met digitale zorg?
Bij abaud zien we vooral de kansen van digitale zorg, zeker nu. We weten hoe we uitdagingen aan kunnen pakken en knelpunten het hoofd kunnen bieden met praktische oplossingen. Bijvoorbeeld op het gebied van bekostiging, en kwaliteit en continuïteit van digitale zorgverlening. Wil jij aan de slag met digitale zorg maar zie je beren op de weg? Neem contact met ons op.
Meer weten?
We schreven al vaker over digitale zorg. Wil je meer weten over dit thema? Lees dan ook eens onze berichten over:
- Het wetsvoorstel voor het voorschrijven van medicatie op afstand
- Workshop digitale zorg en bekostiging
- Wegwijzer bekostiging digitale zorg 2024
- De financiële mogelijkheden voor eHealth en de facultatieve prestatie
